«Գրա­կա­նու­թ­յու­նը ել­քեր նա­խան­շում է, բայց ան­զոր է դրանք պար­տադ­րե­լու»

Գրող, թարգ­մա­նիչ Ա­ՇՈՏ Ա­ԼԵՔ­ՍԱ­ՆՅԱ­ՆԻ հետ զրույ­ցի թե­ման ընդ­գր­կուն է՝ հա­մա­վա­րակ, աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան զար­գա­ցում­ներ, գրա­կա­նու­թյուն։

-Ի՞նչ է փոխ­վել ձեր կյան­քում ու ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան գոր­ծու­նեու­թյան մեջ ար­տա­կարգ դրու­թյան այս ըն­թաց­քում։ Կի­սատ մնա­ցած ծրագ­րեր կա՞ն, կամ գու­ցե ա­զատ ժա­մա­նա՞կ է ըն­ձեռ­վել կի­սատ թո­ղածն ա­վար­տե­լու։
-Այս վեր­ջին ե­րեք ա­միս­նե­րի ըն­թաց­քում աշ­խարհն է փոխ­վել հիմ­նա­վո­րա­պես, բնա­կան է, որ բնա­կիչ­նե­րիս կյանքն էլ ո­րո­շա­կիո­րեն փո­փոխ­վել է, հենց թե­կուզ այն, որ տնա­բույծ, թեր­շփ­վող դի­մա­կա­վոր­նե­րի հա­սա­րա­կա­կան խավ է ձևա­վոր­վել: Մար­դը վտանգ է ներ­կա­յաց­նում մար­դու հան­դեպ՝ որ­պես վա­րա­կի պո­տեն­ցիալ հա­րու­ցիչ: Ինչ վե­րա­բե­րում է ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան ծրագ­րե­րիս, դրանք մի պահ ընդ­հատ­վե­ցին, հա­մա­վա­րա­կի տա­րա­ծաշր­ջան մուտք գոր­ծե­լուն պես: Բա­րե­բախ­տա­բար, մար­տի սկզբ­նե­րին ա­վար­տե­ցի «Եվ­րո­պա­կան մո­դեռ­նիզ­մի բա­նաս­տեղ­ծու­թյու­նը» ստ­վա­րա­ծա­վալ ու­սում­նա­սի­րու­թյու­նը, ո­րում տեղ են գտել XX դա­րի ա­ռա­ջին կե­սի եվ­րո­պա­կան 27 եր­կր­նե­րից ու ևս 3 կի­սաինք­նա­վար երկ­րա­մա­սե­րից սե­րող 64 բա­նաս­տեղծ­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյուն­նե­րը՝ թարգ­ման­ված 20 և ա­վե­լի լե­զու­նե­րից, հե­ղի­նակ­նե­րի գրա­կան դի­ման­կար­նե­րով: Մինչ այդ հրա­տա­րա­կու­թյան եմ պատ­րաս­տել շվեյ­ցա­րա­ցի մե­ծա­գույն բա­նաս­տեղծ և թարգ­մա­նիչ Ֆի­լիպ Ժա­կո­տեի բա­նաս­տեղծա­կան ընտ­րա­նին, ժա­մա­նա­կա­կից բա­նաս­տեղծ, ո­րի 95-ա­մյա­կը լրա­ցավ հու­նի­սի 30-ին: «Քյուրք­չյան» հրա­տա­րակ­չա­տու­նը լույս ըն­ծա­յեց Վիլ­հելմ Բու­շի «Մաքս և Մո­րից» ման­կա­կան չա­փա­ծո եր­գի­ծա­պա­տու­մը: Բա­նաս­տեղ­ծա­կան թե­մա­յին այս անդ­րա­դար­ձը պայ­մա­նա­վոր­ված էր նա­խոր­դած շր­ջա­նում եվ­րո­պա­կան ար­ձա­կի ու դրա­մա­տուր­գիա­յի մի շարք նշա­նա­վոր եր­կե­րի թարգ­մա­նու­թյու­նից ու դրանք աշ­խա­տա­սի­րե­լուց հոգ­նա­ծու­թյու­նը թո­թա­փե­լու մո­լուց­քով՝ Ռո­բերտ Վալ­զե­րի «Զբո­սանք» և Հեր­ման Հես­սեի «ՈՒխ­տագ­նա­ցու­թյուն Արևելք» վի­պակ­նե­րը, Ռո­բերտ Մու­զի­լի «Ժա­ռան­գու­թյուն կեն­դա­նու­թյան օ­րոք» էս­սե­նե­րի ժո­ղո­վա­ծուն, նույ­նի «Ե­րա­զող­նե­րը» և Ալֆ­րեդ Ժար­րիի «ՈՒ­բյու ար­քան» դրա­մա­նե­րը: Ան­ցած տա­րե­վեր­ջին լույս տե­սավ Մի­լան Կուն­դե­րա­յի «Վե­պի ար­վես­տը» էս­սե­նե­րի ժո­ղո­վա­ծուն, տպագր­ման հան­ձն­վեց Գյուս­տավ լը Բո­նի 1895-ին լույս ըն­ծայ­ված «Ամ­բոխ­նե­րի հո­գե­բա­նու­թյու­նը» ու­սում­նա­սի­րու­թյու­նը, որը հա­մար­վում է աշ­խար­հը վե­րա­փո­խած ա­մե­նան­շա­նա­վոր գր­քե­րից մե­կը: Ներ­կա դրու­թյամբ ըն­թաց­քի մեջ է «Ե­ղի­շե Չա­րեն­ցը և եվ­րո­պա­կան գրա­կան ա­վան­դույ­թը» մե­նագ­րու­թյու­նը և «Զու­գաշ­խարհ­ներ Պար­զա­տու­մար» խո­րագ­րով ար­դեն ա­վար­տուն պատմ­վածք­նե­րի, էս­սե­նե­րի և խոր­հր­դա­ծու­թյուն­նե­րի ժո­ղո­վա­ծուն: Հա­մա­վա­րա­կը, ինչ խոսք, սա­ռը ցն­ցու­ղի ներ­գոր­ծու­թյամբ միառ­ժա­մա­նակ կա­սեց­րեց ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան մղումս, ինչ­պես, ե­թե հա­մաշ­խար­հա­յին պա­տե­րազ­մը պայ­թե­լիս լի­ներ, և սա­կայն դույզն-ինչ թավ­շյա դրսևո­րում­նե­րով:
-Ի՞նչ եք կար­ծում, հնա­րա­վո՞ր է՝ եր­կար ժա­մա­նակ գրա­կա­նու­թյան, ար­վես­տի հիմ­նա­կան թե­ման դառ­նա հա­մա­վա­րա­կը։
-Հա­մա­վա­րակ­նե­րը գրա­կա­նու­թյան և ար­վես­տի տի­րա­պե­տող թե­մա­նե­րից են ե­ղել նույ­նիսկ այն ժա­մա­նակ­նե­րում, երբ ոչ մի լայ­նա­մասշ­տաբ հա­մա­ճա­րակ էլ չի ե­ղել, սա­կայն այդ երևույ­թի մա­սին մշ­տա­պես գր­վել է, պատ­կե­րագր­վել և ան­գամ ե­րաժշ­տու­թյան մեջ ար­տա­հայտ­վել: Բնա­կան է, որ այն տի­րա­պե­տող թե­մա կդառ­նա մեր օ­րե­րում ու դեռ նրա հաղ­թա­հա­րու­մից հե­տո էլ, քա­նի որ այն ոչ միայն մարդ ան­հա­տի և մարդ­կա­յին հա­սա­րա­կու­թյան էու­թյու­նը բա­ցա­հայ­տե­լու կամ դրան մո­տե­նա­լու, այլև ար­տա­սո­վոր ի­րա­վի­ճակ­նե­րում կա­ռա­վար­ման մե­խա­նիզմ­նե­րը դի­տար­կե­լու հիա­նա­լի ա­ռիթ է ստեղ­ծա­գոր­ծող մար­դու հա­մար: ՈԻ նաև՝ ինք­նա­ճա­նա­չու­մի ու աստ­վա­ծա­ճա­նաչ­ման խոր­քա­յին հնա­րա­վո­րու­թյուն:
-Աշ­խար­հը հա­մա­վա­րա­կից հե­տո ա­վե­լի լա՞­վը կդառ­նա, թե՞ ա­վե­լի վա­տը։
-Հրահ­րող հարց է՝ կան­խա­տես­ման մղող, բայց կարճ կպա­տաս­խա­նեմ. գոհ պետք է լի­նենք, ե­թե աշ­խար­հը գո­նե նույ­նը մնա, ինչ որ հա­մա­վա­րա­կից ա­ռաջ էր:
-Հա­մա­վա­րա­կի սկզբ­նա­կան օ­րե­րին շատ եր­կր­նե­րում ա­վե­լա­ցել էր Քա­մյուի «Ժան­տախ­տը» գր­քի վա­ճառ­քը։ Ստաց­վում է՝ ըն­թեր­ցո­ղին հե­տաք­րք­րում է այն, ինչ ին­քը ապ­րում է տվյալ ժա­մա­նա­կի մեջ։ Կամ գու­ցե գրա­կա­նու­թյան մեջ ելք, պա­տաս­խա՞ն են փնտ­րում։
-Դա խո­սում է այն մա­սին, որ մարդ էա­կը տո­նա­կան տրա­մադ­րու­թյուն­նե­րի գե­րի է, նա կարճ հի­շո­ղու­թյուն ու­նի, և մինչև դա­նա­կը ոս­կո­րին չի հաս­նում,նա ի­րեն չն­չին իսկ դժ­վա­րու­թյուն չի տա­լիս և ո­չինչ չի ձեռ­նար­կում իր աչ­քե­րի ա­ռաջ հա­սու­նա­ցող վատ­թա­րա­գույն ար­հա­վիր­քի դեմն առ­նե­լու նպա­տա­կով: Ինչ վե­րա­բե­րում է Քա­մյուի «Ժան­տախ­տը» վե­պին, դրա թի­րա­խա­յին ար­ժեքն այն չէ, որ նրա­նում խոս­վում է կոնկ­րետ հա­մա­ճա­րա­կա­յին ի­րա­վի­ճա­կի մա­սին: Այլ այն, որ գրո­ղը փոր­ձում է պա­տաս­խան տալ այն հար­ցին, թե ինչ­պե՞ս մարդս կա­րող է ապ­րել մի աշ­խար­հում, ուր ոչ գե­րա­գույն ի­մաս­տին հա­ղոր­դակց­վե­լու ձգ­տում կա, ոչ էլ վե­րին օգ­նու­թյան ու եր­ջան­կա­խոս­տում բա­րե­բախ­տու­թյան ակն­կա­լիք: Այս­տեղ է, որ Քա­մյուն մե­կընդ­միշտ հրա­ժեշտ է տա­լիս ներ­փակ­վա­ծու­թյան ու ինք­նօ­տար­ման կեն­սըմբ­ռն­մա­նը և ա­ռաջ է քա­շում հա­սա­րա­կա­կան պարտ­քի ու պա­տաս­խա­նատ­վու­թյան Գող­գո­թան բարձ­րա­նա­լու պա­հան­ջը, դե­պի ուր և, են­թարկ­վե­լով բնազ­դա­յին անհ­րա­ժեշ­տու­թյանն ու մար­դա­սի­րու­թյան թե­լադ­րան­քին, բարձ­րա­նում է «Ժան­տախ­տը» վե­պի հե­րո­սը՝ Ռիեն, իր հետևից քարշ տա­լով ան­հա­տա­պաշ­տու­թյան ու հա­սա­րա­կա­կան ինք­նա­մե­կու­սա­ցու­մի բո­լոր մա­հա­ցու մեղ­քերն ու բնա­ծին ա­րատ­նե­րը: Գրո­ղը հան­գում է մի գլ­խա­վո­րա­գույն հետևու­թյան. հա­սա­րա­կա­կան ա­րատ­նե­րից ու ախ­տե­րից հար­կա­վոր է ո՛չ թե զզ­վան­քով ե­րես դարձ­նել ու բնա­զ­դա­յին մղու­մով տր­վել ինք­նա­մե­կու­սաց­ման ու ինք­նօ­տա­րու­մի քաղցր թմ­բի­րին, այլ անհ­րա­ժեշտ է գործ­նա­կան, վի­րա­բու­ժա­կան մի­ջամ­տու­թյամբ բժշ­կել դրանք: Բայց ինչ­պես «Սի­զի­փո­սի ա­ռաս­պե­լում», այն­պես էլ «Ժան­տախ­տը» վե­պում, Քա­մյուն հակ­ված չէ կար­ծե­լու, որ հա­սա­րա­կա­կան վեր­քե­րը դար­մա­նե­լուն ուղղ­ված ջան­քե­րը կա­րող են ցան­կա­լի ար­դյունք ա­պա­հո­վել, դրա­նով կա­րե­լի է մատ­նա­ցույց ա­նել լոկ վեր­քի գար­շա­հոտ­ման տե­ղը, ո­րը սա­կայն չես բու­ժի ո՛չ հե­րո­սա­կա­նու­թյամբ, ո՛չ անձ­նա­զո­հու­թյամբ, ո՛չ գա­ղա­փար­նե­րով, ո՛չ էլ, ա­ռա­վել ևս, աշ­խար­հի քա­ղա­քա­կան վե­րա­կա­ռուց­մանն ու վե­րա­փոխ­մանն ուղղ­ված գա­ղա­փա­րա­կան հա­վակ­նու­թյուն­նե­րով: Խն­դի­րը լոկ հա­սա­րա­կա­կան ցա­վե­րը հնա­րա­վո­րինս մեղ­մե­լուն է վե­րա­բե­րում: Դրա­նում է հենց վե­պի գլ­խա­վոր հե­րո­սի՝ Ռիեի ա­ռա­քե­լու­թյու­նը, որն «այս կյան­քի մշ­տա­գո ժան­տախ­տի» մեջ միակ շատ թե քիչ հու­սա­լի կետն է, վիշտ ու ար­հա­վիրք­նե­րի օվ­կիա­նո­սում հա­րա­բե­րա­կա­նո­րեն հաս­տա­տուն այն կղ­զին, առ ո­րը ձգ­տում են բո­լոր-բո­լո­րը՝ այս ժան­տախ­տա­հար աշ­խար­հում ի­րենց օ­տա­րա­կան և հյուր հա­մա­րող­նե­րը, լա­վա­գույն աշ­խար­հի ծրագ­րեր մշա­կող­նե­րը, մա­հա­պատ­ժի դա­տա­պարտ­ված­ներն ան­գամ, ո­րոնք բո­լորն էլ ներ­քուստ հա­մա­միտ են մարդ­կու­թյա­նը նա­խա­սահ­ման­ված փոր­ձու­թյա­նը դի­մագ­րա­վե­լու Ռիեի ջան­քե­րին: Մի խոս­քով, լի­նի ժան­տախտ, թե թա­գա­ժահր, այն մշ­տառ­կա է մարդ­կա­յին հա­սա­րա­կու­թյուն­նե­րում, այն տար­բե­րու­թյամբ, որ այն կա՛մ դեռևս հա­սու­նաց­ման փու­լում է, կա՛մ ար­դեն բռնկ­ման գա­գաթ­նա­կե­տին: Գրա­կա­նու­թյու­նը ել­քեր նա­խան­շում է, բայց ան­զոր է պար­տադ­րե­լու, քա­նի դեռ գրա­կա­նու­թյան իս­կա­կան մշակ­նե­րը, նվի­րյալ­նե­րը չեն կա­ռա­վա­րում այս վա­րա­կա­կիր հո­ղա­գուն­դը: ՈՒ նաև չեմ կար­ծում, թե ըն­թեր­ցո­ղին հե­տաք­րք­րում է այն, ինչ ին­քը ապ­րում է տվյալ ժա­մա­նա­կի մեջ, այ­լա­պես մենք ա­մեն աստ­ծո օր հենց միայն նո­րաձևու­թյան վեր­ջին ճի­չի, աշ­խա­տան­քա­յին ա­ռաջ­խա­ղաց­մա­նը կամ փող աշ­խա­տե­լուն վե­րա­բե­րող գրա­կա­նու­թյուն պի­տի ըն­թեր­ցեինք: Բա էլ ու՞ր մնաց հո­գին… Բայց չէ՞ որ մենք տր­վում ենք շատ հա­ճախ նաև միջ­նա­դա­րյան միս­տե­րիա­նե­րի հո­գեծ­վա­տիչ ու վե­հաց­նող վեր­հու­շին:
-Մե­կու­սաց­ման օ­րե­րին կար­դում էի Ձեր թարգ­մա­նած «Նար­ցիսն ու Ոս­կե­բե­րա­նը» վե­պը։ Գր­քում անդ­րա­դարձ կա նաև ժան­տախ­տին։ Քո­վիդ-19-ը նա­խորդ­ներ ու­նի, մարդ­կու­թյու­նը պար­բե­րա­բար նման փու­լեր է ապ­րում։ Ին­չո՞վ են ա­ռանձ­նա­նում այս հա­մա­վա­րակն ու նրա թե­լադ­րած կա­նոն­նե­րը։
-Բա­ցի Հես­սեի «Նար­ցիսն ու Ոս­կե­բե­րա­նը» վե­պից, ան­ցյալ տա­րե­վեր­ջին լույս ըն­ծա­յե­ցի նաև ավ­ստ­րիա­ցի ժա­մա­նա­կա­կից գրող Քրիս­տոֆ Ռանս­մայ­րի «Վեր­ջին աշ­խար­հը» վե­պը, ուր ևս, ի­րե­րի բե­րու­մով, խոս­վում է ժան­տախ­տի հա­մա­ճա­րա­կի մա­սին: Սա մի գեր­ժա­մա­նա­կա­կից ա­ռաս­պե­լա­պա­տում է՝ ան­ցյա­լի մեջ ներ­կա­յիս սաղ­մե­րը տե­սա­նե­լու փորձ: Պատ­մու­թյուն հռո­մեա­ցի բա­նաս­տեղծ Օ­վի­դիո­սի և նրա այր­ված գլուխ­գոր­ծո­ցի ո­րո­նում­նե­րի մա­սին: Կեր­պա­փոխ­ված տե­ղան­քում խա­ղարկ­վող հո­ռե­տե­սիլք, ո­րում հին աշ­խար­հը հան­դի­պում է ժա­մա­նա­կա­կից կյան­քին: Բնա­զան­ցա­կան, զգա­յա­ցունց թաք­նա­տե­սու­թյուն՝ գե­րող ու խոր, լե­ցուն մո­գա­կան տե­սի­լա­պատ­կեր­նե­րով՝ կեն­սա­տու ու տագ­նա­պա­լի: Ա­ռաս­պե­լի ու­ժով կա­ռա­վար­վող, ա­ղե­տի եզ­րին հասց­ված, խոր­տակ­վող մի աշ­խարհ: Սա նաև ասք է մո­լո­րա­կի ա­վեր­մուն­քի մա­սին, մշա­կու­թա­բա­նա­կան ու քա­ղա­քա­կան ա­ռա­կա­խո­սու­թյուն, զար­մա­նա­լիո­րեն ար­դիա­կան, նաև՝ վեր­ժա­մա­նա­կյա: Այն­պես որ, ա­յո՛, Քո­վիդ-19-ը նա­խորդ­ներ ու­նի, հո դա­տարկ տե­ղը ծնունդ չի՞ ա­ռել: Այս մա­սին է նաև Ռանս­մայ­րի սույն վե­պը, ուր խոս­վում է մո­լո­րա­կի ա­վեր­մուն­քի մա­սին՝ Օ­գոս­տոս կայ­սեր ժա­մա­նակ­նե­րից մինչև մեր օ­րե­րը, և հա­մա­վա­րա­կի զոհ գնա­ցած քա­ղաք­նե­րի ու երկ­րա­մա­սե­րի մա­սին: Իսկ թե ին­չով է ա­ռանձ­նա­նում այս՝ մեզ այ­ցե­լած հա­մա­վա­րա­կը, երևի նրա­նով, որ այն շատ հա­մա­հունչ է մեր բռ­նած գլո­բա­լաց­ման աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան ըն­թացք­նե­րին: Թերևս այս­քա­նը: Որ­քան՝ աշ­խարհն ա­վե­լի փոխ­ներ­թա­փանց­ված, այն­քան՝ սպառ­նա­լիք­ներն ա­վե­լի հա­մընդ­գր­կուն:
-Ի դեպ, Հես­սեի գոր­ծե­րի թարգ­մա­նու­թյունն ա­վար­տու՞մ եք այս վե­պով։
-Ա­յո, «Նար­ցի­սը և Ոս­կե­բե­րա­նը» վեպ-ա­ռա­կա­խո­սու­թյամբ ա­վարտ­վում և ամ­բող­ջա­նում է Հես­սեի մե­ծակ­տավ ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյուն­նե­րի հա­յե­րեն թարգ­մա­նու­թյուն­նե­րի ցան­կը:
-Մեր նա­խորդ զրույ­ցի ժա­մա­նակ ա­սա­ցիք, որ մար­դիկ մի քիչ ներ­փակ­վել են և կար­դում են ա­վե­լի շատ ի­րենք ի­րենց գրա­ծը, քան շր­ջա­պա­տի: Առ­հա­սա­րակ, գրա­կան դաշ­տի զար­գաց­ման հա­մար ի՞նչն է պա­կա­սում կամ ի՞ն­չը խո­չըն­դո­տում։
-Մեր նա­խորդ զրույ­ցից հե­տո, ան­նա­խա­դեպ հան­գա­մանք­նե­րի բե­րու­մով, մար­դիկ շատ ա­վե­լի են ներ­փակ­վել, ան­գամ՝ ինք­նա­մե­կու­սա­ցել են, հետևա­բար՝ նե­րընկ­լուզ­վել: Գիրք կար­դա­լը, չնա­յած տար­վող շա­հագր­գիռ քա­րոզ­չու­թյա­նը, մե­ծա­գույն շքե­ղու­թյուն է, որ հա­սա­րա­կու­թյու­նը դեռևս չի կա­րող ի­րեն թույլ տալ, ե­թե ան­գամ դրա հա­մար բա­ցառ­վեր շքե­ղու­թյան հարկ վճա­րե­լը: Հա­յաս­տա­նում, որ­քան էլ կեն­սապն­դիչ ինք­նա­խա­բեու­թյա­նը տր­վենք ու ինք­ներս մեզ մխի­թա­րենք, մեծ հաշ­վով գիրք չեն կար­դում, այ­լա­պես գր­քե­րը մե­զա­նում մեծ տպա­քա­նակ­նե­րով կտ­պագր­վեին, կլի­նեին շա­հագր­գիռ գրա­կան քն­նար­կում­ներ, գրա­կան աշ­խա­տան­քի արժևո­րում­ներ, մի խոս­քով, կլի­ներ գրա­կան կյանք, և հե­ղի­նակ­նե­րին էլ ար­ժա­նա­պա­տիվ հո­նո­րար­ներ կհատ­կաց­վեին: Եվ ե­թե այս ա­մե­նը չկա, կն­շա­նա­կի գիրք կար­դա­լը թեև «մո­դա­յիկ է, բայց ոչ պա­հանջ­ված»:
-Գրո­ղին, թարգ­ման­չին ա­վե­լի շատ կա­րող են վնա­սել գրա­կա­նա­գետ­նե­րի, գրա­կան մի­ջա­վայ­րի լռու­թյու­՞նը, քն­նա­դա­տու­թյու­՞նը, թե՞ գո­վա­բա­նու­թյու­նը:
-Միան­շա­նակ՝ լռու­թյու­նը: Մյուս եր­կու­սը, դրան­ցում առ­կա ո­րո­շա­կի ա­չա­ռու­թյամբ հան­դերձ, նաև «գրա­կան ար­տադ­րանքն» արժևո­րե­լու, փոք­րի­շա­տե գրա­կան ճա­շակ ձևա­վո­րե­լու գոր­ծա­ռույ­թով են օժտ­ված:
-Երկ­րում տի­րող հա­սա­րա­կա­կան-քա­ղա­քա­կան ի­րա­վի­ճակն ի՞նչ ազ­դե­ցու­թյուն ու­նի մշա­կու­թա­յին, գրա­կան կյան­քի վրա։
-Այն­պես չէ, որ գրա­կան, մշա­կու­թա­յին կյան­քը, բարձր ար­ժեք­նե­րի ստեղծ­ման ա­ռու­մով, ուղ­ղա­կիո­րեն կապ­ված է տի­րող հա­սա­րա­կա­կան-քա­ղա­քա­կան ի­րա­վի­ճա­կի հետ: Ջոյ­սի մե­ծա­վե­պը ծն­վեց պա­տե­րազ­մա­կան ի­րա­վի­ճա­կում, Հես­սեի «Նար­ցիսն ու Ոս­կե­բե­րա­նը»՝ հա­րա­բե­րա­կան ան­դոր­րի, բայց տևա­կան խա­ղա­ղու­թյան ու բար­գա­վաճ­ման տա­րի­նե­րին ևս ծնունդ են ա­ռել գրա­կան մե­ծար­ժեք եր­կեր, չթ­վար­կենք: Չա­րեն­ցը, օ­րի­նակ, հան­ճա­րեղ եր­կեր է գրել և՛ հա­սա­րա­կա­կան-քա­ղա­քա­կան լար­վա­ծու­թյուն­նե­րի, և՛ պա­տե­րազ­մա­կան ու հե­ղա­փո­խա­կան վայ­րի­վե­րում­նե­րի, և՛ հա­մե­մա­տա­բար խա­ղա­ղա­վետ թմ­բի­րի պայ­ման­նե­րում: Խն­դիրն այն է, որ գրո­ղը ցան­կա­ցած բար­վոք կամ չա­րա­գու­շակ ժա­մա­նակ­նե­րում միշտ էլ մարդ էա­կի ա­ռեղծ­վա­ծա­յին էու­թյան մեջ թա­փան­ցե­լու ա­ռանձ­նա­հա­տուկ ձիրք և խո­րա­թա­փանց դի­տո­ղու­նա­կու­թյուն հան­դես բե­րի, քա­նի որ մար­դու էու­թյան մեջ մեծ հաշ­վով, ո­չինչ չի փոխ­վում. մարդս թեև փոխ­վում է, հա­ճախ՝ ոտ­քից գլուխ, բայց նրա էու­թյու­նը չի փոխ­վում, ըն­դս­մին՝ բո­լոր ժա­մա­նակ­նե­րում և ա­մե­նուր: Եվ սա­կայն, ան­կախ հա­սա­րա­կա­կան-քա­ղա­քա­կան տուրևա­ռու­թյուն­նե­րի, լար­վա­ծու­թյուն­նե­րի չա­փա­բաժ­նից, պե­տու­թյու­նը, սե­փա­կան ռազ­մա­վա­րա­կան անվ­տան­գու­թյան նկա­տա­ռում­նե­րից ել­նե­լով, պար­տա­վոր է ա­ջակ­ցե­լու իր իսկ կեն­սա­գոր­ծու­նեու­թյան բա­զի­սա­յին ա­պա­հով­մա­նը սպա­սար­կու հոգևոր մշա­կույ­թի խթան­մա­նը, այ­լա­պես, գրա­կա­նու­թյան և մշա­կույ­թի կազ­մա­լուծ­մամբ, պե­տա­կան վեր­նա­շեն­քի շի­նա­րա­րու­թյունն ինք­նին կմատն­վի ցա­մա­քեց­ման:
-Ի՞նչ խն­դիր ու­նեն ար­վե­ստա­գե­տը, գրո­ղը, մտա­վո­րա­կա­նը Հա­յաս­տա­նում։
-Ձեր կող­մից նշ­ված հա­սա­րա­կա­կան խա­վի խն­դիր­նե­րը նույնն են և չեն փոխ­վել քա­ղա­քակր­թու­թյան սկզբ­նա­վո­րու­մից ի վեր ու նաև ներ­կա Հա­յաս­տա­նում. սնու­ցա­նե՛լ հայ մար­դու հոգևոր պա­հանջ­մունք­նե­րը, դրա­նով իսկ հետ պա­հե­լով նրան ժա­մա­նակ առ ժա­մա­նակ մար­դու մեջ գլուխ բարձ­րաց­նող մար­դա­դավ ու բնու­թե­նա­կոր­ծան նյու­թա­պաշտ բռն­կում­նե­րին տր­վե­լու կոր­ծա­նա­րար գայ­թակ­ղու­թյու­նից, մար­դու մեջ բա­րու, գե­ղե­ցի­կի, ազն­վու­թյան և ա­ռա­քի­նու­թյան սեր­մեր շաղ տա­լու մար­դա­սի­րա­կան սր­բա­զան ուխ­տին ի ծա­ռա­յու­թյուն:
-Մեր նա­խորդ զրույ­ցի ժա­մա­նակ ա­սա­ցիք, որ ֆրան­սիա­կան պոե­զիա եք թարգ­մա­նում, անդ­րա­դառ­նում նաև ֆրան­սիա­ցի այն պոետ­նե­րին, ո­րոնք չեն թարգ­ման­վել հա­յե­րեն: Ի՞նչ փու­լում են թարգ­մա­նու­թյունն ու դրա հրա­տա­րա­կու­մը։
-Ես խոս­քիս տերն եմ և այս ըն­թաց­քում թարգ­մա­նել եմ ֆրան­սիա­ցի ու ֆրան­սա­գիր 10 պոետ­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյուն­նե­րը. Ալ­բեր Սա­մեն, Պոլ Կլո­դել, Պոլ Վա­լե­րի, Սեն­Ժոն Պերս, Ժակ Պրևեր, Ռը­նե Շար, Բո­րիս Վիան, Շառլ Ֆեր­դի­նանդ Ռա­մյու, Տրիս­տան Ցա­րա, Ֆի­լիպ Ժա­կո­տե: Ի դեպ, վեր­ջի­նիս բա­նաս­տեղ­ծա­կան ընտ­րա­նին ա­ռա­ջի­կա­յում ա­ռան­ձին գր­քով լույս կըն­ծա­յի «Քյուրք­չյան» հրա­տա­րակ­չա­տու­նը: Ինչ վե­րա­բե­րում է մյուս հե­ղի­նակ­նե­րին, նպա­տա­կա­հար­մար ենք գտել նրանց ընդ­գր­կե­լու «Հո­գեգ­րու­թյուն» խո­րագ­րի ներ­քո ար­դեն իսկ հրա­տա­րակ­ման պատ­րաստ «XX դա­րի ա­ռա­ջին կե­սի եվ­րո­պա­կան մո­դեռ­նիզ­մի բա­նաս­տեղ­ծու­թյու­նը» մեր կող­մից նա­խա­ձեռն­ված ստ­վա­րա­ծա­վալ ու­սում­նա­սի­րու­թյան մեջ:
-Նաև 20-րդ դա­րի եվ­րո­պա­կան գրա­կա­նու­թյան 20 խո­շո­րա­գույն հե­ղի­նակ­նե­րի ան­թո­լո­գիա էիք պատ­րաս­տել՝ դի­ման­կար­նե­րով։ Հրա­տա­րակ­մա­նը խո­չըն­դո­տում է յու­րա­քան­չյուր ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյան հա­մար հե­ղի­նա­կա­յին ի­րա­վունք վերց­նե­լու խն­դի­րը։ Մի բան փոխ­վե՞լ է այս ծրագ­րե­րի ա­ռու­մով։
-Այդ ան­թո­լո­գիան նույն­պես պատ­րաստ է՝ մո­տա­վո­րա­պես 500 էջ ծա­վա­լով: Ընդգրկված հե­ղի­նակ­նե­րից են հայ ըն­թեր­ցո­ղին հայտ­նի ու նվազ հայտ­նի, նաև ան­հայտ այն­պի­սի ա­նուն­ներ, ինչ­պի­սիք են Ռ. Վալ­զե­րը, Ռ. Մու­զի­լը, Հ. Բրո­խը, Ֆ. Վեր­ֆե­լը, Հ. Հես­սեն, Թ. Բեռն­հար­դը, Ք. Ռանս­մայ­րը, Ռ. Քիփ­լին­գը, Պ. Վա­լե­րին, Լ. Ֆ. Սե­լի­նը, Ա. Քա­մյուն, Բ. Վիա­նը, Մ. Կուն­դե­րան և ու­րիշ­ներ: Ցա­վոք, նման ծաղ­կա­քա­ղա­յին հա­մա­հա­վաք ժո­ղո­վա­ծու­նե­րի հրա­տա­րա­կու­մը բախ­վում է հե­ղի­նա­կա­յին ի­րա­վուն­քի գրե­թե ան­հաղ­թա­հա­րե­լի խնդ­րին: Եվ ե­թե մեկ հե­ղի­նա­կի պա­րա­գա­յում խն­դի­րը, ըստ էու­թյան, լու­ծե­լի է, բազ­մա­հե­ղի­նակ ժո­ղո­վա­ծու­նե­րի դեպ­քում հա­ջո­ղե­լու հնա­րա­վո­րու­թյու­նը մնում է առ­կախ­ված, նախ՝ աշ­խա­տա­տա­րու­թյան, և ա­պա՝ հե­ղի­նա­կա­յին ի­րա­վուն­քի գն­ման հա­րու­ցած նյու­թա­կան դժ­վա­րու­թյուն­նե­րի պատ­ճա­ռով: Ան­կեղծ ա­սած, հե­ղի­նա­կա­յին ի­րա­վուն­քի խն­դի­րը, որ­պես մտա­վոր սե­փա­կա­նու­թյան պաշտ­պա­նու­թյան են­թա­տե­սակ, մեծ հաշ­վով մե­ռած գրող­նե­րի կամ ար­վես­տա­գետ­նե­րի վրա փող աշ­խա­տե­լու բիզ­նես ծրա­գիր հի­շեց­նում: Գրո­ղի կեն­դա­նու­թյան օ­րոք դա ան­շուշտ ճիշտ է և տրա­մա­բա­նե­լի, բայց գրո­ղի կամ ար­վես­տա­գե­տի մա­հից հե­տո չեմ հաս­կա­նում դրա ի­մաս­տը: Իմ կար­ծիքն այն է, որ գրահ­րա­տա­րակ­չա­կան ո­լոր­տում ներ­դր­ված ISBN դա­սի­չով կա­րե­լի է բա­վա­րար­վել՝ տվյալ հե­ղի­նա­կի եր­կե­րի աշ­խար­հով մեկ հրա­պա­րա­կում­նե­րի վե­րա­բե­րյալ ամ­բող­ջա­կան քար­տա­դա­րան ու­նե­նա­լու նպա­տա­կով, և վե՛րջ:
-Հայ հե­ղի­նակ­նե­րին՝ նոր ու հին, պար­բե­րա­բար ներ­կա­յաց­նում են դր­սում՝ տար­բեր ծրագ­րե­րով։ Ի՞նչ է պետք հա­մաշ­խար­հա­յին գրա­կան շու­կա­յում տե­սա­նե­լի ներ­կա­յու­թյուն ա­պա­հո­վե­լու հա­մար։
-Դրա հա­մար գրո­ղը նախ իր տա­ղան­դի ու­ժով պետք է իր եր­կե­րի թարգ­մա­նու­թյան պա­հան­ջարկն ա­պա­հո­վի, իսկ պե­տա­կան ու հա­սա­րա­կա­կան մար­մին­ներն էլ հա­մա­պա­տաս­խան նյու­թա­կան հատ­կա­ցում­ներ կա­տա­րեն հայ գրա­կա­նու­թյան բարձ­րար­ժեք եր­կե­րի ո­րա­կյալ օ­տա­րա­լե­զու թարգ­մա­նու­թյուն­նե­րը մի­ջազ­գա­յին շու­կա հա­նե­լու նպա­տա­կով: Ըն­դա­մե­նը այս­քա­նը:

Զրույ­ցը՝ Ար­մի­նե ՍԱՐԳ­ՍՅԱ­ՆԻ

Լուսանկարներ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ